Ylmy gözleglerde empirik ýalňyş düşünjeleri öwrenmek

Durmuş ylmy synaglara esaslanýan tebigy ylymdyr. Geçen asyryň dowamynda alymlar DNK-nyň goşa gelix gurluşy, gen kadalaşdyryş mehanizmleri, belok funksiýalary we hatda öýjükli signalizasiýa ýollary ýaly durmuşyň esasy kanunlaryny synag usullary arkaly açdylar. Şeýle-de bolsa, durmuş ylymlarynyň synaglara köp bil baglaýandyklary sebäpli, gözlegde “empirik ýalňyşlyklary” köpeltmek aňsat - teoretiki gurluşyň, usulyýet çäklendirmeleriniň we berk pikirlenmäniň zerurlygyny äsgermezlik etmek bilen, empirik maglumatlary aşa köp ulanmak ýa-da nädogry ulanmak. Häzirki wagtda durmuş ylmy gözleglerinde birnäçe umumy empirik ýalňyşlyklary bilelikde öwreneliň:

Maglumat hakykat: Tejribe netijelerine düýbünden düşünmek

Molekulýar biologiýa gözleglerinde tejribe maglumatlary köplenç 'demir örtükli subutnama' hökmünde kabul edilýär. Gözlegçileriň köpüsi eksperimental netijeleri gönüden-göni teoretiki netijelere çykarýarlar. Şeýle-de bolsa, synag synaglary köplenç synag şertleri, nusga arassalygy, kesgitleme duýgurlygy we tehniki ýalňyşlyklar ýaly dürli faktorlara täsir edýär. Iň ýaýran zat, floresan mukdar PCR-de polo positiveitel hapalanma. Gözleg laboratoriýalarynyň köpüsinde giňişlik we synag şertleri sebäpli PCR önümleriniň aerozolyň hapalanmagyna sebäp bolmak aňsat. Bu köplenç hapalanan nusgalaryň, soňraky floresan mukdar PCR döwründäki hakyky ýagdaýdan has pes Ct bahalarynyň işlemegine getirýär. Nädogry synag synaglary diskriminasiýa bolmazdan derňemek üçin ulanylsa, diňe ýalňyş netijelere getirer. 20-nji asyryň başynda alymlar synaglaryň netijesinde öýjügiň ýadrosynda köp mukdarda belokyň bardygyny, DNK düzüminiň bolsa ýeke we “maglumat mazmunynyň azdygyny” anykladylar. Şeýlelikde, köp adamlar “genetiki maglumatlar beloklarda bolmaly” diýen netijä geldiler. Bu hakykatdanam şol döwürdäki tejribä esaslanýan “paýhasly pikir” boldy. 1944-nji ýyla çenli Oswald Aweri birnäçe takyk synag geçirip, ilkinji gezek mirasyň hakyky göterijisi beloklar däl-de, DNK bolandygyny ilkinji gezek subut etdi. Bu molekulýar biologiýanyň başlangyç nokady hökmünde bellidir. Bu, şeýle hem, durmuş ylmynyň synaglara esaslanýan tebigy ylymdygyna garamazdan, ýörite synaglaryň köplenç eksperimental dizaýn we tehniki serişdeler ýaly birnäçe faktorlar bilen çäklendirilendigini görkezýär. Diňe logiki çykdajysyz tejribe netijelerine bil baglamak ylmy gözlegleri aňsatlyk bilen azaşdyryp biler.

Umumylaşdyrma: ýerli maglumatlary umumyadamzat nagyşlaryna umumylaşdyrmak

Durmuş hadysalarynyň çylşyrymlylygy, bir synag synagynyň netijesiniň köplenç ýagdaýy belli bir kontekstde görkezýändigini kesgitleýär. Emma gözlegçileriň köpüsi, öýjük çyzygynda, model organizminde ýa-da tutuş adam ýa-da beýleki görnüşler üçin synaglar ýa-da synaglar toplumynda görlen hadysalary gyssagly umumylaşdyrýarlar. Laboratoriýada eşidilýän bir söz: 'Geçen gezek gowy etdim, ýöne bu gezek edip bilmedim'. Localerli maglumatlara uniwersal nagyş hökmünde garamagyň iň ýaýran mysaly. Dürli partiýalardan köp sanly nusgalar bilen gaýtalanýan synaglar geçirilende bu ýagdaý ýygy-ýygydan ýüze çykýar. Gözlegçiler käbir "ähliumumy düzgüni" tapandyklaryny pikir edip bilerler, emma hakykatda bu maglumatlaryň üstünde goýlan dürli synag synag şertleriniň illuziýasydyr. “Tehniki ýalan polo positiveitel” bu görnüş irki gen çip gözleglerinde giňden ýaýrapdyr we indi käwagt bir öýjükli yzygiderlilik ýaly ýokary geçiş tehnologiýalarynda hem ýüze çykýar.

Saýlanan hasabat: diňe garaşylýanlara laýyk gelýän maglumatlary görkezmek

Saýlanan maglumatlary görkezmek, molekulýar biologiýa gözleglerinde iň köp ýaýran, ýöne howply empirik ýalňyşlyklaryň biridir. Gözlegçiler gipotezalara laýyk gelmeýän maglumatlary äsgermezlik edýärler ýa-da peseldýärler we diňe “üstünlikli” synag synaglarynyň netijelerini habar berýärler, şeýlelik bilen logiki taýdan yzygiderli, ýöne ters gözleg meýdançasyny döredýärler. Bu, şeýle hem adamlaryň amaly ylmy gözleg işlerinde goýberýän iň ýygy ýalňyşlyklaryndan biridir. Synagyň başynda garaşylýan netijeleri öňünden kesgitlediler we synag tamamlanandan soň diňe garaşylýanlara laýyk gelýän synag netijelerine ünsi jemleýärler we garaşyşlara laýyk gelmeýän netijeleri “synag ýalňyşlary” ýa-da “amaly ýalňyşlyklar” hökmünde gönüden-göni ýok edýärler. Bu saýlanan maglumatlary süzmek diňe nädogry teoretiki netijelere getirer. Bu amal esasan bilgeşleýin däl, gözlegçileriň aň-düşünjeli hereketi, ýöne köplenç has çynlakaý netijelere getirýär. Nobel baýragynyň eýesi Linus Pauling bir gezek ýokary dozaly C witaminiň rak keselini bejerip biljekdigine ynanýardy we irki synag maglumatlary arkaly bu pikiri “subut etdi”. Emma soňraky giňişleýin kliniki synaglar bu netijeleriň durnuksyzdygyny we köpeldilip bilinmejekdigini görkezdi. Käbir synaglar hatda C witaminiň adaty bejergä päsgel berip biljekdigini görkezýär. Emma şu güne çenli Nas Bowlingiň rak keselini bejermek üçin bir taraply teoriýasy diýlip atlandyrylýan teoriýany öňe sürmek üçin Nas Bowlingiň asyl tejribe maglumatlaryna salgylanýan köp sanly habar beriş serişdeleri bar, bu rak keseliniň adaty bejergisine uly täsir edýär.

Empirikizm ruhuna gaýdyp barmak we ondan ýokary geçmek

Durmuş ylmynyň düýp manysy, synaglara esaslanýan tebigy ylymdyr. Synaglar, teoretiki aýyrmany çalyşmak üçin logiki ýadro däl-de, teoretiki barlamak üçin gural hökmünde ulanylmaly. Empirik ýalňyşlyklaryň ýüze çykmagy köplenç gözlegçileriň tejribe maglumatlaryna bolan ynamsyzlygy we teoretiki pikirleniş we usulyýet hakda ýeterlik pikirlenmezlikden gelip çykýar.
Tejribe teoriýanyň hakykylygyna baha bermegiň ýeke-täk kriteriýasydyr, ýöne teoretiki pikirlenmäniň ýerini tutup bilmez. Ylmy gözlegleriň ösüşi diňe bir maglumatlaryň toplanmagyna däl-de, eýsem rasional görkezmä we aýdyň logika hem baglydyr. Molekulýar biologiýanyň çalt ösýän pudagynda diňe eksperimental dizaýnyň, yzygiderli derňewiň we tankydy pikirlenmäniň berkligini yzygiderli gowulandyrmak bilen, empirikizmiň duzagyna düşüp, hakyky ylmy düşünjelere geçip bileris.